سرگئی پاولوویچ تالستوف (۱۹۰۷- ۱۹۷۶) یکی از بزرگترین و نامآورترین باستانشناسان و قومشناسان شوروی بود. او در سال ۱۹۳۸ یعنی در سن ۳۱ سالگی از سوی آکادمی علوم اتحاد شوروی به سرپرستی علمی هیئت کاوشهای باستانشناسی خوارزم برگزیده شد و سراسر عمر خود را در کویرها و شنزارهای خشک و سوزان جنوب دریاچه خوارزم (آرال) صرف کاوش و پژوهش در خوارزم باستان کرد و به هیچ موضوع دیگری نپرداخت.
کاوشها و مطالعات تالستوف در خوارزم به اندازهای گسترده و حیرتانگیز است که نام او با خوارزم عجین شده و مطالعات خوارزمشناسی بدون او معنا و مفهومی ندارد. دامنه جغرافیایی پژوهشهای او تقریباً برابر است با حوزه نامهای جغرافیایی اوستا در بند چهاردهم «مهر یشت» و نخستین فرگرد «وندیداد» یعنی: «خوارزم»، «سغد»، «نسا» و «مرو».
هیئت باستانشناسی زیر نظر تالستوف، یکی از بزرگترین هیئتهای کاوش و اکتشاف در جهانِ زمان خود بوده است. هیئت تالستوف را حدود بیست دانشمند باستانشناس، قومشناس، زبانشناس، زمینشناس و معمار، دهها کویرنورد و راهنمایان محلی، لشکری از افزارمندان و کارگران ساده و نیمه متخصص، چندین هواپیمای اکتشافی و دهها کامیون نفربر و ابزاربر، و بیشماری از پیشرفتهترین ابزارهای زمان خود همراهی میکرده است.
تالستوف در مدت حدود سی سال، سراسر سرزمین خوارزم را از زمین و هوا در مینوردد. بسیاری از محوطههای باستانی را برای نخستین بار شناسایی میکند و در آنها به حفاری می پردازد: حفاری در «توپراق قلعه»، مرکز شاهان محلی خوارزم در سدههای آغاز میلادی و کشف کاخها و دیوارنگارههای قابل قیاس با داستانهای سیاوش و افراسیاب در شاهنامه؛ تپه باستانی «جانباز قلعه» متعلق به هزاره ششم تا سوم پیش از میلاد؛ محوطه باستانی «یکه پارسان» از سده هشتم پیش از میلاد و کشف چندین نمونه از خط خوارزمی باستان در آنجا؛ همچنین حفاری در محوطههای باستانی «اورگنج»، «کهنه اورگنج»، «تاش قلعه»، و حوزههای تمدنی «کَلتَه منار» (منار کوتاه)، «تازه باغیاب»، «سویورغان»، «شریک رباط»، کرانههای دریاچه «سرقمیش» و بسیاری جاهای دیگر که یادکرد از همه آنها کار سادهای نیست. (نامگذاریها را تالستوف بر اساس نامهای مشهور محلی برای نخستین بار انجام داده و به همین شکل در باستانشناسی متداول شده است). […]