برنامهها و فعالیتهای فاشیستی- ناسیونالیستی مبتنی بر «پان» (اعم از پانایرانیسم، پانترکیسم و امثال آن) برخلاف معنای لغوی و ظاهری وحدتگرایانهای که از آن بر میآید، نه تنها موجبات اتحاد و همبستگی مردم را فراهم نکرده است و نخواهد کرد، که در عمل مقدمات تفرقه و نفرتانگیزی میان مردم را تدارک دیده است. اینگونه فعالیتها که با هدایت و تحریک قدرتهای استعماری انجام میشود، منحصراً در کشورها و جوامع عقبافتاده که درک و آگاهیهای عمومی و متوسط مردم اندک است و راحتتر میتوان از آنان بهرهکشی کرد، دیده میشوند.