دو دستاورد تازه در بازسازی چشم‌انداز اقلیمی ایران باستان
پیش از این نگارنده در کتاب «مهاجرت‌های آریاییان و چگونگی آب‌و‌هوا و دریاهای باستانی ایران» (چاپ سوم، 1384) کوشیده بود تا با بیان شواهد باستان‌شناسی، باستان‌زمین‌شناسی و اسطوره‌ها و متون کهن، در فرضیه متداول اما اثبات‌نشده مهاجرت آریاییان از سرزمین‌های دیگر به فلات ایران تردید نماید. از لازمه‌های این بررسی، بازسازی چشم‌انداز طبیعی و اقلیمی ایران در دوران باستان بود.
این شواهد نشان می‌داد که جز در دوره‌ای چند صدساله در اواخر هزاره سوم تا اوایل هزاره دوم پیش از میلاد، در سراسر ایران‌زمین، اقلیمی سرسبز با مراتع پهناور و فرآورده‌های گیاهی و جانوری غنی وجود داشته است. نگارنده به مرور شواهد دیگر بدست آمده را نیز به چاپ‌های تازه این کتاب افزوده است.
به تازگی دو گزارش دیگر در این زمینه منتشر شده که می‌تواند برای بازسازی چشم‌انداز اقلیمی ایران در دوران باستان مفید باشد. اطلاع از هر دوی این گزارش‌ها را مدیون آقای بیژن روحانی هستم که ضمن ترجمه و انتشار گزیده‌ای از آنها، منابع فراوانی را نیز برایم فرستاده است تا در تکمیل شواهد کتاب مهاجرت‌های آریاییان یاری‌رسان باشد. از لطف همیشگی ایشان بسیار سپاسگزارم.
در گزارش نخست به نام «دریاچه‌ای باستانی در پاسارگاد» که متن کامل فارسی آن در مجله محیط شناسی دانشگاه تهران و متن انگلیسی آن در Environmental Geology منتشر شده است، آقای بهرنگ بهرامی و خانم بهناز امین‌زاده موفق به رهگیری و تعیین دقیق محل دریاچه‌ای باستانی در مشهد مادرسلیمان (پاسارگاد احتمالی) شد‌ه‌اند که تاکنون فرضیه‌هایی در باره احتمال وجود آن مطرح بود. کشف مختصات این دریاچه در کنار محوطه باستانی مشهد مادرسلیمان، علاوه بر آشکارساختن چگونگی آبرسانی به سازه‌های آبی و پردیس‌های محوطه، نشان داد که متخصصان عصر هخامنشی از تأثیر مفید رطوبت هوا بر سازه‌های سنگی و نقش آن در کاستن از دامنه تغییرات محیطی دما که تأثیری مخرب بر سازه‌های سنگی دارد، آگاه بوده‌اند. آنان با همین آگاهی بناهای سنگی را درست در کنار دریاچه‌ای ساخته بوده‌اند و از دیگر فواید آن از جمله افزایش سفره‌های آب زیرزمینی بهره گرفته بوده‌اند.
در مطلب بعدی به نام «گزارش باستان‌شناسان ایتالیایی از شهرسوخته»، آقای لورنزو کستانتینی Lorenzo Costantini از مؤسسه شرق‌شناسی ایتالیا و کاوشگر شهرسوخته سیستان، در یک سخنرانی در محل همین مؤسسه، ضمن توضیح دستاوردهای ارزنده کاوش‌های شهرسوخته، اشاره‌هایی نیز به وضعیت اقلیمی منطقه کرده است. ایشان معتقد است که یافته‌شدن دانه‌های برخی گیاهان و چوب درختانی همچون افرا و سپیدار، نشانه تفاوت اقلیمی بسیار متفاوت این منطقه در قیاس با امروز است. او از بین رفتن پوشش گیاهی غنی شهرسوخته را از جمله این تغییرات می‌داند.
اثبات نظریه اقلیم سبز ایران در دوران باستان می‌تواند راهگشای بسیاری از پیچیدگی‌های تاریخی و اسطوره‌شناسی و دیگر نکات غامض تاریخ و فرهنگ ایران باشد.
همچنین بنگرید به:
فواید افزایش رطوبت بر آرامگاه کورش و دیگر بناهای سنگی باستانی
پیشنهادی برای احیای دریاچه باستانی پاسارگاد
