سمینار و کارگاه آموزشی «جایگاه سیستان در اخترشناسی جهان باستان».
دانشگاه زابل، رصدخانه ابوسعید سجزی
شنبه ۱۵ بهمن تا دوشنبه ۱۷ بهمن ۱۳۹۰
با سخنرانی: دکتر محمد فرهاد رحیمی، دکتر بهرام خالصه، دکتر جمشید قنبری (رئیس انجمن نجوم ایران) و این نگارنده. […]
سمینار جایگاه سیستان در اخترشناسی جهان باستان
رصدخانه نیمروز
سرزمین سیستان یا زابلستان که خط «نیمروزان» (نصفالنهار مبدأ باستانی) نیز از آن میگذرد، از مینویترین و ورجاوندترین جایگاهها در فرهنگ ایران دانسته میشده و با گاهشماریهای ایرانی پیوندی ژرف و طولانی دارد.
تقویم آفتابی یا رصدخانه نیمروز که به نام «بنای شماره ۳ دهانه غلامان»(QN3) شناخته میشود، بنایی چهارگوش است که طول هر ضلع آن به ۵۴ متر میرسد. این بنا به تمامی از خشت و گل ساخته شده است. در چهار سوی حیاط مرکزی، ایوانها و ستونهایی پلهمانند قرار دارد که در رصد سایهها به ترتیب خاصی کاربری دارند.
دهانه غلامان در کنار شاخابهای از رود هیرمند در جنوب روستای قلعهنو از بخش زِهک شهرستان زابل و در نزدیکی دریاچه مصنوعی «چاه نیمه شماره ۳» قرار دارد و تا زابل قریب ۴۵ کیلومتر و تا مرز افغانستان حدود ۱۰ کیلومتر فاصله دارد. […]
نیمروز: میانگاه جهان باستان
سرزمین نیمروز (سیستان/ زَرَنگ/ زاولستان) با نجوم و بویژه با گاهشماریهای ایرانی پیوندی عمیق و دیرینه دارد. نامهای گوناگون این سرزمین از کارکردهای نجومی آن برخاسته است. نامواژه «زاول/ زابل» با رسیدن خورشید به سمتالرأس و اندازهگیری آن به عنوان مبدأ شبانروز در پیوند بوده و بعدها واژه «مِزوَله» به معنای «شاخص خورشیدی» از همان ریشه برگرفته شده است. نامواژه «زرنگ» (در فارسی باستان هخامنشی «زَرَکَه») ظاهراً با «درنگ» و «زمان» مرتبط است و از همه مهمتر نامواژه «نیمروز» از این باور و آگاهی کهن سرچشمه میگیرد که خط «نیمروزان» یا نصفالنهار مبدأ از این ناحیه عبور میکند.
در توضیح بیشتر این پدیده باید گفت که مردمان باستان همواره برای اندازهگیریهای تقویمی و جغرافیایی، همانند امروزه به یک نصفالنهار مبدأ نیاز داشتهاند که که معمولاً آنرا با میانگاه جهان، یعنی میانه همه سرزمینهای مسکونی شناخته شده، تطبیق میدادهاند. این تطبیق گاهی با ناحیه «اوجین» در هند (پاکستان امروزی)، گاه با شهر بابل در بینالنهرین و گاهی، آنگونه که استاد پرویز اذکایی نقل کرده است (مجله فرهنگ، پاییز ۱۳۶۷، ص ۱۲۵) با نصفالنهاری که از قلعه «استوناوند» در شمال گرمسار میگذشته، برابری میکرده است. نصفالنهار یادشده اخیر، تقریباً معادل است با نصفالنهاری که امروزه با طول جغرافیایی ۵/۵۲ درجه شرقی مبدأ رسمی کشور شناخته میشود. […]