بخش اول: رقیق کردن الکل چگونه می‌تواند امری خطرناک باشد؟
شنبه ۲۴ اسفند ۱۳۹۸
الکل اتانول (اتیلیک/ الکل طبی) یا الکل ایزوپروپیل (پروپانول) با خلوص بین ۶۰ تا ۹۵ درصد طبق منابعی که در ادامه می‌آید، دارای بهترین قابلیت ضدمیکروبی برای دست و محیط است. توصیه به رقیق کردن الکل ۹۶ درصد تا میزان ۷۰ درصد که اخیراً بسیار شنیده می‌شود، فقط از لحاظ صرفه‌جویی در مصرف الکل مناسب است و موجب افزایش قابلیت ضدمیکروبی الکل نمی‌شود.
اما اینکار با توجه به تقلب‌های رایج و دستورالعمل‌های ناصحیح رقیق‌سازی که حتی از سوی مراجع رسمی یا سهل‌انگاری منابع خبری صادر می‌شود، می‌تواند موجب سقوط شدید خلوص الکل و از دست رفتن قابلیت ضدمیکروبی آن و خطرات جانی متعاقب شود. برای مثال، «معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت» در گفتگو با خبرگزاری ایسنا گفته است: «اگر در نظر بگیریم یک لیتر الکل ۹۶ درجه خریداری کرده‌ایم باید حدود ۷۰۰ سی‌سی آب به آن اضافه کنیم تا الکل ۷۰ درجه تولید شود.»
نادرستی دستورالعمل فوق کاملاً آشکار است. چرا که افزودن ۷۰۰ سی‌سی آب به ۱۰۰۰ سی‌سی الکل ۹۶ درصد (یا همان ۹۶ درجه)، آنرا تبدیل به ۱۷۰۰ سی‌سی محلولی می‌کند که ۹۶۰ سی‌سی آن الکل و ۷۴۰ سی‌سی آن آب است. به عبارت دیگر آنرا تبدیل به الکل ۵۶ درصد می‌کند (۵۶.۴=۱۷۰۰÷۱۰۰×۹۶۰).
این یعنی الکل رقیقی که ارزش ضدمیکروبی ندارد. یعنی شخص نگون‌بختی که دستش را با چنین معجون توصیه شده توسط آن مسئول وزارت بهداشت یا آن خبرگزاری و با اعتمادی که به آنان دارد، ضدعفونی می‌کند، خبر از بی‌اثر بودن آن ندارد و به راحتی و در چنین شرایط خطرناکی به دام ویروس‌ها و به بستر بیماری و مرگ می‌افتد. وقتی جان انسان‌ها در دست رسانه‌های سهل‌انگار و اشخاص بی‌صلاحیتی باشد که حتی چهار عمل اصلی و نسبت و تناسب کلاس پنجم ابتدایی را نیز بلد نیستند، نتیجه‌اش وضعیتی بهتر از آنچه در آن هستیم، نخواهد بود.
یادآور می‌شود که دستورالعمل صحیح اما غیرضروریِ رقیق‌سازی الکل عبارت است از افزودن آب مقطر یا آب جوشیده سرد شده به میزان ۳۷ درصد حجم الکل ۹۶ درجه موجود که در فرض بالا برابر است با افزودن ۳۷۰ سی‌سی آب به ۱۰۰۰ سی‌سی الکل ۹۶ درصد و به دست آمدن ۱۳۷۰ سی‌سی الکل ۷۰ درصد (۷۰=۱۳۷۰÷۱۰۰×۹۶۰).
اما بجز این می‌بایست توجه داشت که چنانچه الکلی که ادعا می‌شود ۹۶ درصد است، قبلاً رقیق شده و مصرف کننده نهایی از آن بی‌اطلاع باشد و مجدداً آنرا رقیق کند، عملاً قابلیت ضدمیکروبی الکل از بین می‌رود. هر سه ناهنجاری فوق، یعنی توصیه غیرضروری به رقیق کردن الکل، و دستورالعمل‌های غلط رقیق‌سازی، و تقلب در خلوص الکل، در شرایط حاضر که با شیوع گسترده ویروس کرونا مواجه هستیم، می‌تواند عواقب مهلکی به همراه داشته باشند.
بطور کلی جای یک توصیه عمومی در دستورالعمل‌های بهداشتی و عموماً در «دستورالعمل‌های زندگی در ایران» خالیست: «مراقب فرصت‌طلبی‌ها و تقلب‌های رایج در ایران، و رپرتاژ آگهی‌های گمراه کننده رسانه‌های رسمی، و لاف‌ها و خودنمایی‌ها و حرکات نمایشی و ظاهرسازانه نهادهای مختلف باشید!» بخصوص در شرایطی که تلویزیون و برخی از رسانه‌ها و خبرگزاری‌های مشهور با اعمال نفوذ دلالان دارویی، از رنج و عذاب مردم سوءاستفاده کرده و به تبلیغات زیان‌بار و انتشار اخبار و مصاحبه‌های کذب برای فروش هر چه بیشتر داروهای بنجل روی آورده‌اند.
دامنه خلوص ۶۰ تا ۹۵ درصدی الکل برای بهترین قابلیت ضدمیکروبی آن در منابع متعددی آمده است. از جمله در دستورالعمل جامعی که دو تن از پژوهشگران دانشگاه ژنو سوئیس و بیمارستان سنت رافائل آمریکا با عنوان «دستورالعمل بهداشت دست در مراقبت‌های بهداشتی»۱ و با اتکا و ارجاع به منابع متعدد دیگری نوشته و در وب‌سایت مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های ایالات متحده منتشر شده، آمده است: «فعالیت ضدمیکروبی الکل‌ها را می‌باید به قابلیت آنها در تغییر شکل دادن پروتئین‌ها (از جمله همان غشای ویروس‌ها م.) نسبت داد. محلول‌های حاوی ۶۰ تا ۹۵ درصد الکل مؤثرتر هستند و خلوص‌های بالاتر از آن قابلیت کمتری دارند، زیرا پروتئین‌ها در غیاب آب به راحتی از بین نمی‌روند».۲ چنانکه ملاحظه می‌شود، منظور از خلوص بالا که موجب نقص عملکرد ضدمیکروبی الکل می‌شود، خلوص بالاتر از ۹۵ درصد است و نه خلوص بالاتر از ۷۰ درصد.
در بخش دیگری از مقاله آمده است: «در سال ۱۹۹۴ مدیریت غذا و داروی ایالات متحده، الکل اتانول ۶۰ تا ۹۵ درصد را به عنوان ماده درجه یک برای ضدعفونی ایمن و مؤثر طبقه‌بندی کرد».۳
در جای دیگری از همین مقاله آمده است: «ضدعفونی کننده‌های الکلی که برای کاهش تعداد میکروارگانیسم‌های زنده روی دست‌ها تولید می‌شوند، معمولاً حاوی ۶۰ تا ۹۵ درصد اتانول یا ایزوپروپانول (نوعی الکل م.) هستند».۴
با توجه به اینکه ادعای لزوم رقیق کردن الکل بالاتر از ۷۰ درصد، مغایر و متضاد با داده‌های علمی و دستورالعمل‌هایی است که از سوی مراکز معتبر تحقیقاتی منتشر و توصیه شده، لازم است مراجع مسئول و معتبر کشور در این زمینه و به منظور روشنگری عمومی و برطرف کردن تهدیدهای بهداشتی موجود، رفع ابهام کنند. بخصوص در شرایطی که تلویزیون و برخی از رسانه‌ها و خبرگزاری‌های مشهور با اعمال نفوذ دلالان دارویی، از رنج و عذاب مردم سوءاستفاده کرده و به تبلیغات زیان‌بار و انتشار اخبار و مصاحبه‌های کذب برای فروش هر چه بیشتر داروهای بنجل روی آورده‌اند.
۱Guideline for Hand Hygiene in Health-Care Settings: Prepared by: John M. Boyce, M.D. (Hospital of Saint Raphael), Didier Pittet, M.D. (University of Geneva), Geneva, Switzerland, 2002.
۲The antimicrobial activity of alcohols can be attributed to their ability to denature proteins. Alcohol solutions containing 60%–95% alcohol are most effective, and higher concentrations are less potent because proteins are not denatured easily in the absence of water. (Larson EL, Morton HE. Alcohols [Chapter 11]. In: Block SS, ed. Disinfection, sterilization and preservation. 4th ed. Philadelphia, PA: Lea and Febiger, 1991:642-54.)
۳In 1994, the FDA TFM classified ethanol 60%–95% as a Category I agent (i.e., generally safe and effective for use in antiseptic handwash or HCW hand-wash products). (Food and Drug Administration. Tentative final monograph for healthcare antiseptic drug products; proposed rule. Federal Register 1994;59:31441–52.)
۴Alcohol-based hand rub. An alcohol-containing preparation designed for application to the hands for reducing the number of viable microorganisms on the hands. In the United States, such preparations usually contain 60%–95% ethanol or isopropanol.
بخش دوم: مسئولان ناصالح و دستورالعمل‌های مرگبار در باره الکل
۱۳ فروردین ۱۳۹۹
در یک جامعه متقلب، برخی از اخبار و گزارش‌ها و هشدارهای اجتماعی در واقع نوع دیگری از فریب افکار عمومی و کشاندن آنها به تله‌های مرگبار است. برای نمونه «انجمن علمی آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران» علی‌الظاهر و به منظور مقابله با تقلب‌های رایج در ایران، دستورالعملی را با عنوان «چگونه الکل طبی را از صنعتی تشخیص دهیم؟» به واسطه خبرگزاری ایسنا منتشر کرده است. این مطلب همچنین از طرف نهاد مجعولی با عنوان «ستاد اطلاع رسانی مبارزه با ویروس کرونا» در قالب متن و ویدئو در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی و سرویس‌های اشتراک فیلم منتشر شده است. دستورالعمل فوق نه تنها مقابله با تقلب نیست، که تبلیغ و ترویج تقلب است و نتیجه‌ای جز فریب افکار عمومی به منظور فروش بیشتر الکل صنعتی و متانول در پی نخواهد داشت. در این دستورالعمل نادرست و خطرناک ادعا شده که الکل اتانول با شعله آبی رنگ و الکل متانول با شعله زرد رنگ یا سفید رنگ می‌سوزد و از این تفاوت می‌توان برای تشخیص آنها از یکدیگر استفاده کرد.
این دستورالعمل گمراه کننده که مثل دستورالعمل قبلی، از سوی عده‌ای از مسئولان ناصالح و رسانه‌های سهل‌انگار یا سودانگار منتشر شده، به قیمت زندگی انسان‌های بسیاری تمام شده است. چه بسیار اشخاص و حتی کودکانی که به پیروی از دستورالعمل فوق جان خود را از دست داده و یا کور شده‌اند و چه بسیار خانواده‌هایی که از هم پاشیده‌اند؛ بدون آنکه کسی فریاد مظلومیت آنانرا شنیده باشد.
آیا براستی این آقایان نمی‌دانند شعله الکل متانول به چه رنگی است و یا اینکه می‌دانند ولی عامدانه و برای مقاصد سودجویانه اطلاعات ناصحیح به مردم می‌دهند؟ امروزه هر دانش‌آموز علوم تجربی در سال‌های اول دبیرستان اینرا بخوبی می‌داند که در شرایط معمول، همه الکل‌ها و بخصوص الکل متانول (و حتی استون) با شعله‌ای به رنگ آبی می‌سوزند و اصولاً رنگ شعله الکل‌ها فاقد ارزش آزمایشگاهی برای تشخیص نوع الکل است. بخصوص در شرایط بحرانی فعلی که منظور و مقصود اصلی، قابلیت ضدمیکروبی الکل است و چنانچه خلوص الکل موردنظر فقط ۳۰ درصد باشد، باز هم با اینکه ارزش میکرب‌زدایی و ضدعفونی ندارد، اما قابلیت اشتعال را داراست. باید دانست که هیچ راه‌حل قطعیِ خانگی و غیرآزمایشگاهی (اعم از رنگ یا بو یا تندی یا مزه یا شعله یا چگالی حاصل از الکل‌سنج) برای تشخیص نوع الکل و میزان خلوص و ترکیبات موجود در آن وجود ندارد. آزمون شعله (Flame test) نیز ارتباطی با الکل ندارد و یکی از روش‌های شناسایی حضور یون‌های فلزی بر اساس سنجش طیف رنگی شعله آنها با استفاده از فتومتر و دستگاه‌های طیف‌سنجی نوری است.
امروزه کشور ایران و بسیاری از کشورهای جهان درگیر شیوع یک بیماری بشدت واگیر و کشنده هستند. در این وضعیت، الکل اتانول (و همینطور الکل پروپانول) اهمیت حیاتی در ضدعفونی عمومی و جلوگیری از گسترش ویروس و مرگ و میر انسان‌ها دارد. اما در ایران افزون بر مشکلات مستقیم ناشی از این بیماری، گرفتاری دیگری نیز وجود دارد که همانا وجود انواع تقلب‌ها و بخصوص رقیق کردن بیش از اندازه الکل و نیز عرضه گسترده الکل صنعتی و متانول بجای الکل اتانول است. تقلب در الکل فقط نمونه‌ای از انبوه تقلب‌های رایج در ایران است که تعداد و تنوع کامل آنها را هیچکس نمی‌تواند حتی تخمین بزند. جنایات گسترده‌ای که در ایران با تقلب وسیع در الکل و مواد ضدعفونی انجام شد و عواقب مرگباری که به همراه داشت، شاید در تاریخ تقلب‌های بشری بی‌نظیر بود و حتی از تقلب پیشین در عرضه شیرخشک فاسد به نوزادان نیز پیشی گرفت. آیندگان باید بدانند که این تقلب‌ها همزمان با توقف توزیع الکل و ماسک در داروخانه‌ها و نایاب شدن شدید آنها صورت گرفت و آمار مبتلایان به ویروس کرونا را به شکل تصاعدی بالا برد.
در شرایط بحرانی و فاجعه‌بار امروز، اگر کسی به دستورالعمل بالا که کم از جنایت ندارد، اعتماد و اطمینان کند و با استناد به رنگ آبی شعله، الکل متانول را با الکل اتانول اشتباه بگیرد، جان خود و خانواده خود را به خطر انداخته است. چنانکه بسیاری از انسان‌های بیگناه قربانی این اعتماد شدند. این اشتباه فاجعه‌آمیز موجب می‌شود که مردم بخت‌برگشته این مملکت، ضدعفونی‌های خود را با ماده‌ای انجام دهند که نه تنها تأثیری بر روی ویروس کرونا ندارد و آنان را از این بیماری مهلک ایمن نمی‌کند، که به دلیل خواص سمی آن، عوارض جانی بیشمار دیگری را نیز برایشان به همراه خواهد آورد.
براستی در یک مملکت هرج و مرج با انبوهی از رسانه‌های گمراه‌کننده و نهادهای فله‌ای بظاهر علمی و بودجه‌خوار، چه کسی جوابگوی این «آدمخواری‌ها» است و چه کسی مسئولیت عواقب کشنده و مرگبار اینگونه دلالی‌ها و رپرتاژآگهی‌های سودجویانه را به عهده می‌گیرد؟ چگونه ممکن است افرادی بتوانند آزادانه و بی‌محابا به دیگران زیان جانی برسانند و هیچگونه نگرانی از عواقب کار خود نداشته باشند و تحت پیگیرد هم قرار نگیرند؟ این مملکت چقدر باید بخاطر اینگونه بی‌کفایتی‌ها تلفات دهد؟ این مردمی که جانشان چنین بی‌ارزش قلمداد می‌شود و نه می‌توانند به رسانه‌های غیررسمی اعتماد کنند و نه به رسانه‌ها و مراجع رسمی، به کجا می‌توانند پناه ببرند و از چه کسی می‌توانند استمداد بجویند؟
پی‌نوشت ۳۰ فروردین: این مطلب تاکنون و به دفعات برای آن انجمن و خبرگزاری ارسال شد. اما چنانکه انتظارش می‌رفت، هیچ ترتیب اثری بدان داده نشد.
همچنین بنگرید به:
نسخه ذخیره شده‌ای از این دستورالعمل گمراه کننده
آدمخواری و جنایت علیه بشریت، مصائبی که انتظارش می‌رفت
معرفی برخی از ضدعفونی کننده‌های غیرمجاز حاوی متانول یا حاوی اتانول کم‌اثر از سوی دانشگاه علوم پزشکی شیراز. (این بخش مفید و روشنگرانه، پس از چند روز فعالیت مسدود گردید و سپس محتوای آن حذف شد.)
