صفحه اصلی و راهنمای مطالب موجود در باره چارتاقی‌ها
شناسایی چارتاقی‌های رومی | چارتاقی هایدنتور اتریش | چارتاقی کاپارای اسپانیا | چارتاقی ژانوس ایتالیا | چارتاقی مالبورگتو ایتالیا
گزارش مقدماتی
چهارمین بنای باستانی که در ادامه بررسی و شناسایی ملاحظات خورشیدیِ چارتاقی‌های رومی و مقایسه آنها با نمونه‌های مشابه ایرانی بدان می‌پردازیم، چارتاقی موسوم به «تاق مالبورگِتّو» (Arch of Malborghetto) در کشور ایتالیا است. نام مالبورگتو، نامی جدیدتر و متعلق به قرون وسطی است، در حالیکه به موجب اسناد محلی این چارتاقی را در سده چهارم میلادی «آرکوس دیوی کستانتینی» (Arcus Divi Costantini) می‌نامیده‌اند.
این بنا در ۳۰ کیلومتری شمال شهر رم و ۲۰ کیلومتری جنوب «ویا فلامینیا» (Via Flaminia) جای دارد. قدمت چارتاقی مالبورگتو به حدود ۱۷۰۰ سال پیش و به نیمه نخست سده چهارم میلادی باز می‌گردد.
وضعیت فعلی چارتاقی مالبورگتو در ایتالیا، عکس از: Image free
چارتاقی مالبورگتو بنایی متقارن دو وجهی با قاعده مستطیل است که از چهار پایه و چهار تاق ساخته شده و هر چهار پایه و تاق آن به همراه سقف بنا تا حد زیادی سالم باقی مانده‌اند. از سده سیزدهم تا سده شانزدهم میلادی، این بنا دچار تغییراتی می‌شود و در اطراف و بر فراز آن بناهای الحاقی دیگری را می‌سازند و از آن به عنوان یک خانه اربابی استفاده می‌کنند. این الحاقات که آخرین آنها متعلق به آغاز سده شانزدهم و با حدود پانصد سال قدمت است، هم‌اکنون نیز برجای هستند و سازهٔ اصلی چارتاقی را در میان خود گرفته‌اند (شبیه چارتاقی کهک که اکنون تبدیل به امامزاده شده است). با این وجود، محل پایه‌ها و نیز قوس تاق‌ها (با اینکه مسدود شده‌اند) اما هنوز بخوبی قابل تشخیص و اندازه‌گیری هستند.
در زمینهٔ کاربری این بنا- همچون دیگر چارتاقی‌ها- تاکنون احتمالات گوناگونی داده شده است: تاق نصرتی به افتخار پیروزی امپراتور که در محل یک قرارگاه نظامی ساخته شده، محل سقوط یک شهاب‌سنگ بر اساس برخی منابع تاریخی کهن، و یادمانی از یک جنگ بزرگ که در رزمگاه ساخته شده است.
اکنون این بنای باستانی تبدیل به یک موزه کوچک محلی شده است و در سده‌های گذشته از آن برای کاربری‌هایی همچون خانه مسکونی، میخانه و دفتر پست استفاده می‌شده است.
اسناد محلی همچنین نشان می‌دهد که مالکان وقت این بنا که خانوادهٔ اورسینی (Orsini) بوده‌اند، در سال ۱۴۸۵ میلادی یک پایه ستون را با حمایت پاپ از داخل این بنا خارج می‌کنند. هر چند که اطلاع بیشتری از جزئیات این ستون در دست نیست، اما با توجه به پایه مجسمه‌ای که در میانهٔ چارتاقی هایدنتور قرار دارد، می‌توان احتمال وجود نمونه مشابه آنرا در این چارتاقی داد. شاید هم این ستون، یکی از شبه‌ستون‌های هشتگانه‌ای بوده باشد که احتمال می‌رود در درگاه‌های جبهه شرقی و غربی بنا جای داشته‌اند.
طرح بازسازی چارتاقی مالبورگتو، از فریتز توئبلمان (Fritz Toebelmann)، تصویر از: Lazio Turismo
بر اساس طرحی از جولیانو دا سانگالو (Giuliano da Sangallo) معمار عصر رنسانس
چهار سوی چارتاقی (همچون دیگر چارتاقی‌های منفرد) بدون هیچگونه دیوار، در و یا پنجره است. طول بنا ۱۴٫۸۶ متر و عرض آن ۱۱٫۸۷ متر و مساحت آن حدود ۱۷۶.۴ متر است.
چارتاقی مالبورگتو در ۴۲ درجه و ۰۳ دقیقه شمالی، ۱۲ درجه و ۲۹ دقیقه شرقی واقع است و در نتیجه، محل طلوع خورشید به هنگام انقلاب تابستانی (Summer Solstice) در امتداد ۵۶.۶۴ درجه (۳۲٫۶۱ درجه بالاتر از طلوع خورشید در اعتدال بهاری)، و به هنگام انقلاب زمستانی (Winter Solstice) در راستای ۱۲۱٫۴۸ درجه (۳۲.۲۳ درجه پایین‌تر از اعتدال بهاری) است. زاویه میان انقلاب تابستانی با انقلاب زمستانی ۶۴.۸۴ درجه است. محور بنا ۱۵ درجه میل شرقی دارد.
در چارتاقی مالبورگتو، محور و ساختار بنا و نسبت اندازه طول پایه‌ها به فاصله میان آنها و زاویه‌های منتج شده از آن به گونه‌ای است که خط‌دیدهای متقارنی بسوی نقاط اعتدال و انقلاب‌ها تشکیل می‌شود. با توجه به اینکه از ناهمواری‌هایی افق شرقی بنا بی‌اطلاع هستیم، اندک اصلاحاتی بر روی پلان خط‌دیدها اجتناب‌ناپذیر است و نیاز به مشاهدات محلی دارد. هر چند که به دلیل مسدود شدن درگاه‌ها و خط‌دیدها، فعلاً امکان مطالعات دقیق میدانی وجود ندارد.
مناسبات خورشیدی در چارتاقی مالبورگتو، ر. م. غیاث آبادی ۱۳۹۰، (برای بزرگنمایی روی تصویر کلیک کنید)
چنانکه در نقشه دیده می‌شود، ساختار خط‌دیدها تا اندازه‌ای مشابه با چارتاقی نیاسر است. طلوع خورشید در اعتدال بهاری و پاییزی در امتداد خط‌دید ER و طلوع خورشید انقلاب تابستانی در امتداد دو خط‌دید موازی SR1 و SR2 قرار دارند. این در حالی است که طلوع خورشید انقلاب زمستانی در راستای WR جای دارد. فاصله‌ای که خط‌دیدها از پایه‌های مجاور خود دارند، احتمالاً به دلیل تخریب روکاری از جنس سنگ مرمر بوده است که همچون چارتاقی ژانوس، تمامی کالبد بنا را می‌پوشانده است. این روکار سنگی در سده‌های دور از بین رفته و در نتیجه پایه‌های فعلی چارتاقی کوچک‌تر از اندازه اصلی خود هستند. همچنین ممکن است این فاصله بخاطر شبه‌ستون‌هایی بوده باشد که احتمال داده شده در مجاورت درگاه‌های شرقی و غربی وجود داشته‌اند و اکنون آنها نیز در جای خود نیستند. (بنگرید به طرح بالا).
سپاسگزاری: اطلاعات محلی این گفتار را مدیون جناب آقای مهدی فتوحی هستم که با علاقه فراوان نگارنده را یاری داد و اسناد و منابع لازم را در اختیار نهاد. از ایشان صمیمانه سپاسگزارم.
